พิธีจัดตั้งศาลพระภูมิเจ้าที่

                สิทธิการิยะ โบราณจารย์ เจ้ากล่าวถึงกำเนิดพระภูมิเจ้าที่ไว้ มีผู้นับถือคารวะบูชา สร้างศาลไวภายในบริเวณบ้านของตน ๆ สืบ ๆ มาตราบเท่าทุกวันนี้ มีประวัติเป็นมาอย่างนี้

                อันว่า “พระภูมิ” มีบิดาชื่อ ท้าวโศกราช มารดาชื่อนางสินทูต (บางตำราว่า บิดาชื่อ ท้าวทศราช, สันทาทุกข์บ้าง ส่วนมารดา ชื่อ นางฉิมธารา ก็มี) มีตำรากล่าวไว้ใน “นารายณ์ สิบปาง” พระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า ฯ รัชกาลที่ 6 โดยพิสดาร

                พระภูมิเจ้าที่กับพระเจ้าพาลี เป็นคน ๆ เดียวกัน มีลูกทั้งหมด 9 คน จึงตั้งเป็นหลัก “พระยากรุงพาลี” ให้รักษาสิ่งต่าง ๆ นามลูกทั้ง 9 มีดังนี้

1.        พระชัยมงคล                 เป็นพระภูมิรักษาบ้านเรือน

2.        พระนครราช                  เป็นพระภูมิรักษาหอประตูและบันได

3.        พระคนธรรพ์                 เป็นพระภูมิรักษาหอบ่าวสาว

4.        พระการทรพน               เป็นพระภูมิรักษาคอกวัว – ควาย

5.        พระชัยกัสสปะ              เป็นพระภูมิรักษายุ้งข้าว

6.        พระธรรมโหรา               เป็นพระภูมิรักษาไร่นา

7.        พระทันธิราช                 เป็นพระภูมิรักษาเรือกสวน

8.        พระชัยมงกุฎ                 เป็นพระภูมิรักษาลานข้าว

9.        พระทาสธารา                 เป็นพระภูมิรักษาวัดวาอาราม

พระภูมิทั้ง 9 องค์ดังกล่าว มีคนคอยปรนนิบัติรับใช้อีก 3 คน มี

1.        นายจัน  หรือจ่าสพ เป็นหัวหน้าคนใช้

2.        นายจันทิศ  หรือ จันทรทิศ

3.        นายจันที หรือ จันทรที อาจเสม

ข้อสังเกต เมื่อเวลาตั้งศาลพระภูมิเจ้าที่อะไร ต้องออกนามพระภูมิให้ถูกต้อง เช่น ตั้งศาลพระภูมิที่บ้าน ต้องออกชื่อ “พระชัยมงคล” ถ้าตั้งศาลพระภูมิรักษายุ้งข้าว ต้องออกชื่อ “พระชัยกัสสปะ” อย่างนี้เป็นต้น

ก็แล เมื่อจะเอาอาหารเครื่องสักการบูชาศาลพระภูมิ ต้องออกชื่อคนใช้คนใดคนหนึ่งของพระภูมิ

ซึ่งมี 2 คน เป็นคนเอาไปถวายแทนเรานำไปบูชาแทน